АҚШда магистратурага ҳужжат топшириш жараёни

* Америкада Магистратура бошқичида таълим олиш ҳақида жуда кўп саволлар келаяпти.  Мазкур саволларга қисман жавоб бериш учун Сардорбек Мусаев билан боғландик.  Сардорбек Мусаев ҳозирда Коннектикут университетида (University of Connecticut) PhD Program in Environmental Engineering йўналиши бўйича таҳсил олаяпти. Ҳам ўқиш, ҳам илмий тадқиқот олиб бориш билан банд эканлигига қарамасдан Uzbek Immigrant учун ўта аҳамиятли материал тайёрлаб бергани учун катта раҳмат!

АҚШ университетлари ҳақида гап кетганда кўзимизнинг олдига биринчи бўлиб нуфузли Harvard, Stanford, MIT ёки Yale университетлари келади.  Аксарият ҳолларда бу университетларга жуда зукко кишилар ўқишга кираётганига гувоҳ бўламиз.  Савол туғилади,  оддий талаба ҳам АҚШ университетларига ўқишга кира олиши мумкинми? Фиркимизча,  ҳа.  Сўнгги статистика маълумотларига кўра АҚШда 4627 билим юртлари фаолият кўрсатаётган бўлиб,  уларнинг барчасида юқори сифатли таълим олиш мумкин.

Ҳўш,  АҚШ университетларининг бирига қандай кириш мумкин? Ўқишни муваффақиятли битириш учун нима қилиш керак? Мазкур мақолада АҚШда таълим олаётган талаба сифатида шу саволларга жавоб беришга ҳаракат қиламан.   Мақола АҚШга магистратура йўналиши бўйича таълим олишни хоҳлаётган ва ҳозирда Ўзбекистонда ўқиб юрган талабалар,  аммо ишни нимадан бошлашни билмай юрганлар учун мўлжалланган.

Бакалавр босқичида қилиниши керак бўлган ишлар

АҚШга магистратура йўналиши бўйича ўқишга келишни маслаҳат бераман.  Бунинг учун сиз албатта Ўзбекистонда бакалавр босқичида ўқиётган ёки муваффақиятли битирган бўлишингиз керак.  Бунинг аҳамияти шундаки,  16-17 ёшда АҚШда бакалавр босқичида ўқиш катта қийинчиликлар туғдириши мумкин.  Бу ёшда АҚШ тизимида ўқиб кетиш,  ҳаёт тарзига мослашиш қийин кечади,  шу сабабли Ўзбекистонда бакалавр босқичида ўқиб,  иложи борича турли ютуқларга эришиб,  кейин АҚШ университетларига магистратура бошқичида таълим олиш учун ҳужжатларни топшириш мақсадга мувофиқ бўлади.

Агар ўқиш давомида баъзи бир ишлаб чиқариш ташкилотларида қисқа муддатли амалиёт ўташ имконингиз бўлса,  бундан албатта фойдаланинг.  Бу билан ўқиётган соҳангиз ва реал ҳаётда бажарилаётган ишлар ўртасидаги боғлиқлик қай даражада эканлигини билиб оласиз.  Бошқача қилиб айтганда,  сиз ўқиётган фанлар кундалик ҳаётда қандай аҳамият касб этаётганлиги ҳақида яхшироқ тасаввурга эга бўласиз.  Охир-оқибат сиз ишлаган жойлардан яҳши тавсияномалар (Recommendation letter) олиш сизга айни муддао бўлади.

Бундан ташқари турли илмий анжуманларда қатнашиб юринг.  Институт ёки университетда илмий амалий конференцияларда қатнашинг,  соҳангизда бўлаётган ишлар юзасидан қисқа мақолалар ёзишга ҳаракат қилинг.  Сиз қизиққан соҳада бўлаётган ўзгаришларни ва долзарб мавзуларни кузатиб боринг.  Бу сизни кейинроқ ёзадиган Мақсадлар баёни (Motivation letter) ёзишингизда анча қўл келади.

Шу вақт давомида инглиз тилини мукаммалаштиринг,  тил ва малака имтиҳонларини топширинг (TOEFL, IELTS, GRE, GMAT).  Табиийки, ушбу имтиҳонларда иложи борича баланд балл олишга интилинг.

Магистратурага ҳужжатларни тайёрлаш

Агар юқоридагиларни бажарган бўлсангиз,  сиз энди мақсадлар баёнини (Motivation letter) ёзишга тайёрсиз.  Магистратурага ҳужжатларни топширишдан олдин баъзи саволлар устида жиддий фикр-мулоҳаза юритишингиз керак.  Масалан,  АҚШда таълим олишдан қандай мақсадни кўзлаяпсиз? Қайси соҳа бўйича ўқимоқчисиз? АҚШда таълим олиш мазкур соҳа бўйича мутаҳассис бўлиш учун қандай ёрдам беради? АҚШда олган билимингизни Ўзбекистонда ишлата оласизми?

Магистратура босқичида таълим олиш учун ҳужжат топшираётганингизда,  энг асосий ҳужжат мақсадлар баёнидир (Motivation letter).  Мазкур ҳужжат магистратура босқичида ўқиш учун қабул олишнинг “калити” деса ҳам бўлади.  Бу баённи мукаммал ёзиш учун сиз олган билимингизга,  тажрибангизга ва инглиз тилига таянишингиз керак бўлади.  Ҳўш,  мақсадлар баёни қандай ёзилади? Нималарга эътибор бериш керак? Мақсадлар баёнини ёзишда муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳусуслар жуда кўп,  аммо қуйидагиларни энг асосий ҳусуслар орасида санаб ўтиш мумкин:

1. Нега бу соҳани танладингиз? Ушбу соҳа нималари билан сизга қизиқ?
2. Бу соҳа бўйича нималарни ўқидингиз? Қандай тажрибалар орттирдингиз?
3. Соҳанинг қайси йўналишлари бўйича қўшимча изланиш олиб бориш мумкин?
4. Ривожланган давлатлар, ҳусусан сиз танлаган университет, сиз санаб ўтган муаммолар устида қандай изланишлар олиб бораяпти ва сиз уларни ўз ватанингизда қандай татбиқ қилишингиз мумкин?
5. Сизнингча сиз кўтарган муаммоларнинг ечими нимада?

 

Мақсадлар баёнини ёзишда,  юқоридагиларни умумлаштирган ҳолда,  сиз ўзингизни АҚШда бемалол ўқий олишингизни,  соҳани тушунишингизни ва тилни мукаммал билишингизни баён этишингиз керак.

Мақсадлар баёни тайёр бўлгандан кейин, сиз АҚШ университетларига ҳужжат топширишга тайёрсиз дейиш мумкин.  Ҳозирча сиз тўплаган ҳужжатлар қуйидагилардан иборат:

1. Бакалавр дипломи ва илованинг таржимаси (нотариал тасдиқланган бўлиши керак);
2. TOEFL, IELTS ва GRE/GMAT сертификатлари;
3. Мақсадлар иншоси (Motivation Letter);
4.  Ўқиган ва ишлаган жойларингиздан, амалиёт ўтаган жойларингиздан тавсияномалар (Recommendation Letter);
5. Соҳангиз бўйича олган сертификатлар ва фаҳрий ёрлиқлар. Агар олимпиадаларда қатнашган бўлсангиз, уларнинг фаҳрий ёрлиқлари ҳам сизнинг фойдангизга ишлайди.

Магистратурага ҳужжатларни топшириш

Демак,  магистратурада ўқиш учун ҳужжатларни тўпладингиз,  энди навбат ҳужжатларни университетларга юборишда.  Бу жараён қуйидагилардан иборат:

1. Университетлар рўйҳатини тузинг

Сиз танлаган соҳа бўйича машҳур бўлган университетлар рўйҳатини тузиб танлашингиз керак.  АҚШда 4627 та билим юрти бўлиб,  барчасида сифатли таълим олиш мумкин.  Ушбу линк орқали қайси штат университетларида сизни қизиқтирган соҳа бўйича илмий даража олиш мумкинлигини ўрганиб чиқинг.  Сизга маъқул бўлган университетлар рўйҳатини тузинг.  Масалан мен 600та университетни танлаганман.  Қанча кўп бўлса шунча яҳши.  Бу кейинроқ ўқишга қабул қилинганингизда сизда танлаш имкониятини беради (бу ҳақида сал кейинроқ гаплашамиз).

2. Стипендия топишга ҳаракат қилинг

Иккинчи муҳим масала бу ўқиш ҳаражатлари.  Одатда АҚШда таълим учун тўлов (tuition fee) қиммат бўлади.  Сизда яна соғлигингизни суғурта қилиш имкони ҳам бўлиши керак.  Энди савол туғилади,  ўқиш ҳаражатларини қандай қоплаш мумкин? Сиз бевосита грант берувчи ташкилотларга топширишингиз ва ўқишга қабул қилинишингиз мумкин.  Бунда сизни ўқиш ҳаражатларингиз ушбу грант берувчи ташкилот томонидан тўлиқ ёки қисман қопланади.  Масалан,  Ислом Каримов фонди магистратура ва докторантура босқичларига ўқиш грантларини ҳар йили эълон қилади.  Ушбу линк ҳам www.grantlar.uz таълим грантларни эълон қилиб туради ва тавсиялар бериб туришади.  Буларни кузатиб,  улар орқали ҳам таълим грантларини ютиб олиш мумкин.

Грантларга жуда кўп киши мурожаат қилгани учун,  улардан бирини ютиш одатда қийин бўлади.  Грант ютиш учун бир неча марта топширишингиз,  2-3 йил кутишингиз керак бўлиши мумкин.  Бундай ҳолатга тушмаслик учун режали иш тутиш талаб қилинади.  Масалан,  грантларга мурожаат қилиш билан бирга сиз рўйҳатини тузган университетларнинг профессорлари билан бевосита алоқага чиқишингиз керак.

Университет профессорлари билан боғланиш

Тузган рўйҳатингиз бўйича профессорларни ўрганишни бошланг.  Уларга ёзишдан олдин обдон тайёрланиб,  озгина “уй иши”ни қилиб олишингиз керак.  Профессорнинг илмий қизиқишлари сизнинг қизиқишларингизга қай даражада яқин ва/ёки тўғри келади? Буни профессорнинг вебсаҳифасидан,  Google Scholar орқали ёзган мақолаларидан ва шаҳсий лабораториясидаги илмий ишлардан билиб олишингиз мумкин.  Албатта профессорга ёзишдан олдин,  унинг мақолалари билан яхшилаб танишиб чиқинг.  Мақсадлар баёнини (Motivation letter) шунга мостлаб ёзинг.  Шунда профессорнинг сизга қизиқиши ортади ва унинг қилаётган ишларидан бохабарлигингиз сизнинг фойдангизга ишлайди.

Сизни қизиқтирган профессор ҳозирда қандай лойиҳа(лар) устида ишлаётганини унинг вебсаҳифасидан ёки резюмесидан билиб олсангиз бўлади.  Одатда мавжуд лойиҳалари орқали талабалар ушбу лойиҳаларда ишлашади ва ўқиш ҳаражатларини қоплашади,  ойлик стипендиялар олишади.  Бунда икки томон ҳам манфаат кўради.  Профессорнинг лойиҳаси амалга ошади ва талаба ўз ўқишини тугатиб олади.

Профессор сизга ўқиш ва яшаш ҳаражатларингизни қоплаш учун стипендия ажратиши учун нима қилиш керак?

Профессорни мумкин қадар ўзингизнинг ғояларингизга қизиқтиринг.  Агар профессор ғояларингизга қизиқиб қолса,  у сизга ёрдам беришга ҳаракат қилади ва сизни ўзининг илмий тадқиқот олиб бориш гуруҳига (Research team) олиши мумкин.  Бу икки йўл билан амалга ошиши мумкин:

Биринчиси,  Research Assistant (RА),  яъни илмий ишлар бўйича ёрдамчи,  сифатида.  Сиз магистр ёки аспирант талабаси бўлиб профессорнинг лойиҳасида бевосита ишлайсиз ва ҳаражатларингиз шу лойиҳа томонидан қопланади.  Иккинчиси,  Teaching Assistant (ТА),  яъни дарс бериш бўйича ёрдамчи,  сифатида.  Бунда ҳам сизнинг ҳаражатларингиз бўлим бюджетидан қопланиб,  сиз маълум бир профессорнинг дарс беришига ёрдам берасиз,  талабаларни уй вазифаларини текширасиз ва шунга ўхшаш йўллар билан профессорга ёрдам берасиз.

Демак,  бунинг учун сиз профессорга унинг ишларига жуда ҳам қизиқишингизни,  қилаётган ишлари сизнинг қизиқишларингизга айнан мос тушаётганлигини мақсадлар баёни (Motivation letter) да намоён қилиб беришингиз керак.

Профессорга хат ёзаётганингизда сизга бераётган вақтини қадрлашингизни,  биргаликда ишлашингиз сизга катта имконият беришлигини албатта айтишингиз керак.  Бу сизни юксак маданият эгаси эканлигингизни кўрсатади.

Шуни унутмангки,  профессорлар бизга ўҳшаган талабалардан кунига минглаб хат олишади ва уларни ҳаммасини ҳам ўқишга вақти,  имконияти бўлмайди.  Баъзан бир,  икки ёки олти ойлардан кейин ҳам сизга жавоб бериши ёки умуман жавоб бермаслиги ҳам мумкин.

Профессордан жавоб келмаганда нима қилиш керак? Агар бир бинога кириб ҳар бир эшикдан ёрдам сўраб тақиллатаверсангиз,  бири очмаса албатта бошқа бири очади.  Дастлаб,  гаплашганимиздай АҚШда 4627 та билим юрти бўлса ва сиз улардан ўзингизга тўғри келадиган 600 тасини танлаб олган бўлсангиз ва буларнинг ичидан сизнинг қизиқишларингизга тўғри келадиган 600та профессорнинг рўйҳатини тузиб чиққан бўлсангиз,  ва ҳар бирини илмий ишларини ўрганиб уларга ёзишда тўхтамасангиз,  дейлик сизга уларнинг 90% рад жавобини берса ва қолган 10% гина сизни олишга иштиёқ билдирса ва уларнинг ёрмида сизни ўқишингизга тўлаб берадиган маблағи бўлса,  демак сизни омадингиз келгани шу бўлади.  Яъни 600 та профессордан 5 % бу 30 та профессордан сизга ижобий ҳат келди дегани.  Мана энди сизда танлов имконияти бўлди.  Қайси университетга боришни ва қайсилари сизнинг ҳаражатларингизни 100% қопланиши кафолатланади,  булар энди сизни қарорингиз бўлади.

Буларнинг ҳаммасига эришиш учун сизда куч,  ғайрат,  вақт ва энг асосийси ўзингизни соҳангизга фидойилик талаб этилади.  Омад сизнинг тинимсиз ҳаракатингизда ва ўша 5% профессорнинг сизни ишингизга қизиқишини топишингизда бўлади.

Бизнинг мақсадимиз сифатли илм олиш ва келажакда жамиятга фойда келтириш бўлиб,  ушбу мақсадимизга тезроқ эришишни хоҳлашимиз керак.  Фақатгина энг нуфузли (top universities) университетлар билан чегараланиб қолмай,  балки бошқа университетларга ҳам топшираверишингиз керак.  Халқаро талабалар университетлар нуфузини дунёга ёйишда муҳим рол ўйнайди.  Шу билан АҚШ университетлари Ўзбекистон таълим бозорига киришга ҳаракат қилишади.  АҚШ университетлари ўзларининг рейтингларини юқорироқ кўтариш учун дунёнинг барча давлатларидан талабаларни қабул қилишни исташади.  Бизнинг давлатимиз мустақилликга эришганига кўп вақт бўлмаган бўлса,  ҳали АҚШнинг кўп университетлари ўзбек талабалари билан бойимаган.  Агар сиз қизиққан университетда ўзбекистонликлар кам бўлса ёки ҳали умуман ўқимаган бўлса,  университет сизнинг ҳужжатларингизга эътибор бериши аниқ.

АҚШ университетларида талаба бўлиш ва мақсадингизга эришишнинг ҳеч қачон эрта кечи бўлмайди.  Тинимсиз ҳаракатингиз эртага албатта ўз мевасини беради.

* Сардорбек Мусаев ҳозирда Коннектикут университетида (University of Connecticut) PhD Program in Environmental Engineering йўналиши бўйича таҳсил олаяпти.